JAK DBAĆ O SWÓJ WZROK?
Na co dzień, zapewne nie zastanawiamy się nad tym, jaką rolę pełnią poszczególne zmysły w naszym organizmie. Po prostu żyjemy - oddajemy się codziennym obowiązkom i przyjemnościom, niewiele myśląc o tym, co by było, gdybyśmy nagle zostali dotknięci jakąś chorobą, która ograniczyłaby naszą samodzielność lub w znacznym stopniu utrudniła nasze życie. Właśnie, co by było gdyby…
TEN NAJWAŻNIEJSZY …!
Dzięki zmysłom możemy poznawać otaczający nas świat, również ostrzegają nas przed niebezpieczeństwem. Jednak dzięki nim mamy przyjemność poznawania jaśniejszej strony naszego życia. Tak samo jak zwierzęta posiadamy pięć zmysłów: węch związany z nosem, smak związany z językiem oraz całą jamą ustną, słuch, za który jest odpowiedzialne ucho oraz dotyk i wzrok. Wyspecjalizowane komórki - receptory, zlokalizowane w naszych zmysłach, odbierają informacje z otaczającego nas świata, które mogą być przełożone na impulsy elektryczne. Następnie, informacje te są przekazywane do odpowiedniej części mózgu, gdzie następuje ich analiza i ocena. Za każdy z wyżej wymienionych zmysłów i ich prawidłowe działanie odpowiedzialne są konkretne ich narządy. Kiedy np. zmysł słuchu zaczyna nam szwankować, wtedy gorzej słyszymy lub możemy nawet utracić zdolność słyszenia. Gdy dochodzi do zaburzeń w obrębie zmysłu dotyku, możemy np. mieć problem z oceną bólu czy odczuwania zimna albo ciepła.
Jednak dzięki zmysłowi wzroku odbieramy większość informacji z otoczenia, który rozpoznaje fale elektromagnetyczne, jako tę część widma, określaną światłem widzialnym. A zatem, jaką rolę w życiu człowieka pełni wzrok? Przede wszystkim pozwala Nam poznawać otaczającą rzeczywistość i poruszać się w niej w sposób swobodny. Warto pamiętać, że wzrok jest integralną częścią naszego organizmu, a jego funkcjonowanie jest całkowicie związane i zharmonizowane z całym organizmem, na dobre i na złe. Schorzenia układu krążenia, miażdżyca naczyń krwionośnych czy cukrzyca mogą doprowadzić do nieodwracalnych zmian w oku.
Dobry wzrok, często nawet nie zastanawiamy się nad tym, pozwala Nam na niezależne wykonywanie wielu różnych, codziennych czynności, takich jak: poranna toaleta, przygotowanie posiłków, praca, nauka, czytanie, pisanie, jazda samochodem, używanie smartfona, praca przy komputerze. Badania potwierdzają, że wzrok dostarcza około 85% informacji z otoczenia. Dla odebrania wrażeń świetlnych z otoczenia nasze oko potrzebuje jedynie 0,05 sekundy. Jeśli porównamy ten czas ze zmysłem słuchu, to dla odebrania dźwięku musi on brzmieć przynajmniej dwukrotnie dłużej, aby dotarł do „naszego komputera” - MÓZGU. Wzrok to także narząd niezwykle ruchliwy. Tę wyjątkową cechę wzroku zapewnia sześć, zlokalizowanych w oczodole mięśni. Promienie (światło widzialne) po przejściu przez soczewkę, skupiają się na siatkówce. Tam dzięki specjalnym receptorom, następuje zmiana światła na elektryczne impulsy, które za pośrednictwem nerwu wzrokowego trafiają do mózgu. Po dotarciu danego obrazu do kory wzrokowej w mózgu, następuje analiza impulsów oraz nadana im ostateczna i właściwa forma. Światłoczułe czopki, których mamy ok. 7 mln, odpowiadają za widzenie w dzień. Natomiast pręciki, których mamy około 130 mln, uaktywniają się, gdy jest ciemno. Warto wiedzieć, że nasze oczy widzą „do góry nogami”. Zmysł wzroku jest wyposażony w dwa rodzaje receptorów, pierwszy z nich potrafi określić i nazwać kolor, drugi natomiast ocenia jasność obrazu. Warunkiem prawidłowego działania oka jest jego odpowiednia wilgotność. Powieka oka jest „aktywnym płaszczem ochronnym”, nie tylko chroni je przed urazami mechanicznymi, ale również przy każdym mrugnięciu, rozprowadza po powierzchni oka cienką warstwę tzw. płynu łzowego. Główna składowa tego płynu to warstwa wodna utrzymywana na powierzchni oka przez warstwę śluzową, która jest zabezpieczona przed parowaniem przez warstwę lipidową. Płyn ten wydzielają m.in. gruczoły łzowe.
Wzrok a samodzielność
Wśród nas żyją osoby niewidome i ociemniałe. Osoba, która nie widzi od urodzenia lub utraciła wzrok przed 5. rokiem życia jest osobą „niewidomą”. Natomiast osoby ociemniałe to te, które utraciły zdolność widzenia po piątym roku życia i pamiętają obrazy wzrokowe. Niezależnie jednak od definicji, życie w wiecznym mroku nie jest łatwe…! O tym, że jest jednak możliwe, niewidomi udowadniają to każdego dnia.
Jednak nie da się ukryć, że dobry wzrok po prostu ułatwia nam codzienne życie.
Wzrok a sfera: emocjonalna i społeczna
Wzrok zapewnia nam prawidłową orientacje przestrzenną oraz umożliwia nam poruszanie się w niej. A jaki jest jego wpływ na sferę społeczną i emocjonalną? Co się dzieje, gdy zaczynamy mieć się problemy ze wzrokiem? Niemożność widzenia jest szczególnie uciążliwa dla osób, które utraciły wzrok lub borykają się z postępującym pogorszeniem widzenia w późniejszych latach swojego życia. Gdy takie osoby nagle stają w obliczu utraty wzroku, zwyczajnie nie są w stanie wyobrazić sobie tego, że ich dalsze życie będzie jednak możliwe. Sfera emocjonalna u takich osób zostaje poważnie i odczuwalnie zaburzona. Największym problemem dla nich jest kwestia braku akceptacji nowej rzeczywistości, samego siebie, ale również liczne ograniczenia, które są konsekwencją znacznego pogorszenia bądź utraty wzroku. W takiej sytuacji osoba, która straciła lub traci wzrok, dość często poddaje się i nie chce stawić czoła przeciwnościom swojego losu. Taki stan ducha przekłada się również na sferę społeczną tych osób. Mając świadomość problemów ze wzrokiem, w mniejszym bądź większym stopniu wstydzą się swojej niepełnosprawności i zaczynają się coraz bardziej zamykać w sobie. W związku z tym ograniczają wyjścia z domu oraz kontakty towarzyskie. Naturalnie, dość często przekłada się to także na życie zawodowe.
Co szkodzi oczom?
Budowa oczu umożliwia nam sprawnie i intensywnie funkcjonować, bez żadnej szkody. Jednak jest jedno „ale”! Takie działanie wzroku jest możliwe w warunkach idealnych. W życiu jednak, spotykamy się z różnymi sytuacjami, a otoczenie dostarcza nam wielu bodźców, które wpływają na nasz wzrok, niekoniecznie korzystnie. Takie bodźce częściej szkodzą widzeniu, niż go wspomagają. Nie jesteśmy w stanie zapobiec wszystkim chorobom oczu, ponieważ na wiele z nich, człowiek po prostu nie ma wpływu. Pewne choroby mogą być uwarunkowane genetycznie, inne być wynikiem nowotworów, zakażeń czy urazów. Ale to nie jest tak, że zupełnie nie mamy wpływu na swój wzrok. Mamy i to ogromny! Oczom szkodzi np. zła dieta, używki (papierosy, alkohol), zanieczyszczenia powietrza, np. kurz jak i promieniowanie UV. Nasz wzrok może ulec również pogorszeniu z powodu nieprzestrzegania przez nas bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest wiele zawodów, które narażają nasz wzrok i do nich należy nie tylko wyłącznie praca przy komputerze.
Praca przy komputerze oraz oglądanie TV
W naszym życiu, dość często nie dostrzegamy a może nie chcemy, jak sami szkodzimy własnym oczom, zaniedbując elementarne zasady higieny wzroku? Przyczyna zaniedbań wynika również z braku wiedzy i świadomości zagrożeń dla naszego wzroku. Są to zwykle, codzienne zachowania, które powtarzane i utrwalane przez nas, stają się zgubne dla naszych oczu. Pierwsze sygnały, że z naszym wzrokiem dzieje się coś niedobrego, pojawiają się po czterdziestce. Litery rozmazują się, gdy trzymamy za blisko, np. gazetę. Oczy bolą nas i pieką, dołączają do tego bóle głowy. Bez względu na pracę, jaką wykonujemy, najkorzystniej jest, gdy światło nie migocze i pada z tyłu w kierunku patrzenia. Zadbajmy, aby praca przy monitorze, tak samo jak i oglądanie telewizji odbywały się w oświetlonym pomieszczeniu. Światło wewnętrzne ani naturalne nie powinno padać bezpośrednio na ekran telewizora lub monitora. Zadbajmy o dobre światło!,
W ciemnym pokoju, jasny ekran tworzy kontrast, źle działający na nasz wzrok. W takiej sytuacji, nasze oczy są zmuszone do szybkiej akomodacji (tzw. nastawności oka), która bywa niekiedy bolesna i instynktownie mrużymy oczy, gdy oślepia nas jasność. Lepiej zainstalować (ustawić) za monitorem czy telewizorem lampkę, rozpraszającą ciemność w pomieszczeniu. Żyjemy w XXI wieku i często korzystamy z takich urządzeń m.in. jak telefon komórkowy, telewizor, monitor komputera, tablet, Internet. Pracując przy komputerze, pamiętajmy o dostatecznym oświetleniu naszego pomieszczenia. Światło ma być tak zainstalowane, aby jego źródło nie odbijało się w ekranie monitora. Czy na pewno komputer jest winowajcą? Statystyki potwierdzają, że aż 95 na 100 osób pracujących przy komputerze ma dolegliwości dotyczące oczu. Nie jest to skutek wpływu samego komputera, lecz lekceważenie zasad jego użytkowania i organizowania pracy. Trzeba więc przestrzegać pewnych reguł, jeśli chcemy na długo zachować dobry wzrok.
Używanie komputera, w pomieszczeniach z klimatyzacją, dość często prowadzi do zjawiska „zespołu suchego oka” (ZSO). W ostatnich latach jest to jedna z najczęstszych przyczyn wizyt pacjentów u okulisty. ZSO to głównie: świąd, pieczenie, zaczerwienienie i bóle oczu. Mogą również pojawiać się problemy z wyraźnym widzeniem. Dlatego warto zachować właściwą odległość oczu od ekranu monitora, która powinna wynosić od 40 do 75 cm. Wysokość siedzenia (tylko nie miękkie!) obrotowego krzesła z regulacją, należy tak wyregulować, aby ekran monitora znajdował się minimum 200 poniżej poziomu linii wzroku. Niestety, zbyt wiele osób pracujących przy komputerze, ma niedobry nawyk nadmiernego skupienia wzroku na monitorze, zapominając o mruganiu oczami! Prowadzi to do napięcia fizycznego i psychicznego oraz szybkiego zmęczenia oczu.
Podczas dłuższej pracy przy komputerze, co 1,5 - 2 godziny róbmy przerwę przez 5 - 15 minut. Pozwoli ona na lepsze nawilżenie oczu, gdy pomrugamy intensywnie przez chwilę, a potem chwilę spojrzymy na zieleń lub w niebo. To dobry sposób na rozluźnienie mięśni rogówki. Gdy nosimy okulary, odczujemy ulgę, jednak tylko w przypadku „minusów”, gdy zdejmiemy je na parę chwil. Ale uwaga, w przypadku osób używających okularów z „plusami”, po zdjęciu ich, spowodujemy nasilenie koniecznej pracy mięśnia rzęskowego, a to wywoła jego nadmierne obciążenie, a więc zmęczenie. Długotrwałe wpatrywanie się w ekran monitora, pobudza również obfite wydzielanie łez przez narząd łzowy. Skutkiem takiej eksploatacji wzroku, jest zmniejszenie jego zdolności do wydzielania łez. Prowadzi to do odczuwania bólu głowy i lekkiej utraty ostrości widzenia. Pomocnym sposobem jest nawilżanie powietrza w pomieszczeniu lub stosowanie kropli (bez konserwantów), tzw. „sztucznych łez”. Jednak, brak króciutkich przerw na patrzenie w dal, to jeden z głównych czynników, prowadzących do krótkowzroczności u osób, które regularnie korzystają z komputera!
Propozycje „gimnastyki ” relaksacyjnej wzroku!
1. Unieśmy wzrok nad ekran monitora lub obok niego i popatrzmy na najdalszy obiekt.
2. Zamrugajmy kilka razy i po chwili przenieśmy wzrok z powrotem na ekran.
3. Oczy zamykamy delikatnie - górna i dolna powieka powinny lekko stykać się ze sobą, ale nie zaciskajmy ich!
4. Czoło, brwi i reszta twarzy pozostaną nieruchome - poruszamy tylko powiekami.
5. Otwieramy oczy, co 5 - 6 sekund, czynność tę powtarzamy 15 razy.
6. Trzepotanie powiekami pomaga rozluźnić 6 mięśni otaczających oczy, które bywają zbyt napięte przy dłuższej pracy na komputerze.
7. Połóżmy opuszki palców delikatnie na skroniach, zamrugajmy 10 razy, tak szybko jak potrafimy. Pod palcami nie powinno się odczuwać żadnego ruchu. Jeśli go czujemy, to znaczy, że mrugamy za mocno.
8. Zamykamy lekko oczy (nie zaciskamy powiek) i odpoczywamy. Bierzemy 3 głębokie oddechy. Rozluźniamy brwi. Czynność tę powtarzamy dwa razy!
Światło? – NATURALNE !
Używając wzroku obowiązuje zasada, dobre widzenie wymaga dostatecznego oświetlenia. Dlatego pomieszczenia - miejsca pracy, powinny być dostatecznie oświetlone. Oczywiście, że najlepsze jest światło naturalne. Jednak w naszej strefie klimatycznej takie warunki istnieją tylko latem. Gdy używamy światła sztucznego, nie może ono być ani zbyt intensywne ani za słabe. Pracując przy komputerze w pomieszczeniu, jego oświetlenie wymaga takiego źródła światła, aby nie odbijało się od ekranu a jego natężenie powinno wynosić 500 - 600 luksów. Okuliści zalecają, ustawienie dodatkowego oświetlenia, np. - lampę stojącą, kinkiet lub lampkę, gdy pracujemy przy biurku. Gdy piszemy ręcznie a jesteśmy praworęczni, oświetlenie biurka powinno dochodzić z lewej strony i na odwrót - gdy jesteśmy leworęczni.
Jeśli zauważymy, że nasze oczy służą nam mniej sprawnie, źle widzimy z bliska lub nie sięgamy wzrokiem tak daleko, jak dawniej - nie lekceważmy tego! Nie pożyczajmy okularów od znajomych, nie kupujemy również gotowych okularów przeznaczonych dla daleko - czy krótkowidzów w aptekach, a tym bardziej na bazarach. Trzeba pamiętać, że profesjonalny dobór szkieł do okularów czy szkieł kontaktowych przez lekarza okulistę jest niezwykle dla nas istotny! Kalendarium badań oczu dla osób potrzebujących wsparcia okulistów na stronie 10.
Sześć faktów dotyczących zagrożenia promieniami - (UV)
1. Oczy są jedynym wewnętrznym zmysłem, wystawionym na bezpośrednie działanie promieni ultrafioletowych - UV. 2. Nie będąc w pełnym słońcu, przyjmujemy około 40% promieni UV. 3. Widoczne oznaki przedwczesnego starzenia się, to w 90% uszkodzenia wewnętrzne skóry wywołane przez UV. 4. Co roku z powodu zbyt długiej ekspozycji na UV, około 3,2 miliona ludzi traci wzrok. 5. Działanie promieni UV przyśpiesza również wystąpienia zaćmy. Rocznie na świecie jest przeprowadzanych około 20 mln operacji usunięcia zaćmy. 6. Dzieci w ciągu roku są trzy razy bardziej narażone na ekspozycję UV niż dorośli. Pamiętajmy o odpowiednich okularach dla naszych latorośli. Pod wpływem promieni UV powstają wolne rodniki (cząsteczki o bardzo dużym ładunku energii), które są bardzo szkodliwe zarówno dla skóry jak i oczu.
Czapka z daszkiem lub parasol nie są ochroną przed UV. Okulary przeciwsłoneczne z dobrymi filtrami, skutecznie chronią oczy przed skutkami UV. Nie kupujmy takich okularów okazyjnie! Przyciemnione szkła rozszerzają źrenice, pogarszając jeszcze sytuację. Zakupione okulary w salonie optycznym, osłaniają oczy przed słońcem również z boków i są dobrą inwestycją w zdrowie naszych oczu. Chrońmy oczy nie tylko latem, lecz również zimą.
Współczynnik E-SPF, CO TO JEST? Współczynnik Eye-Sun Protection Factor, (E-SPF) to międzynarodowy wskaźnik certyfikujący ogólną ochronę przed promieniowaniem UV, zapewniają ją E-SPF soczewki. Umożliwia każdemu z nas wybrać najodpowiedniejszą ochronę oczu przed UV oraz wrażliwości skóry wokół nich. Ten obiektywny system ocenia soczewki do codziennego stosowania jak i soczewki przeciwsłoneczne.
Odpowiednia dieta
O oczy można zadbać także od wewnątrz, poprzez stosowanie odpowiedniej diety, bogatej w antyoksydanty i witaminę A, które chronią wzrok przed niekorzystnym wpływem wolnych rodników. Beta-karoten (rozpuszczalny w tłuszczu roślinnym), prekursor witaminy A, witaminy E i C to najważniejsze przeciwutleniacze, które wychwytują i neutralizują wolne rodniki. Bardzo istotne działanie wspomagające mają również takie mikroelementy jak cynk, mangan i selen. Witamina A,
najważniejsza dla organu wzroku, jest konieczna do utrzymania w dobrym stanie rogówki oka, wszystkich błon śluzowych ustroju. Chroni np. przed chorobami plamki żółtej, światłowstrętem, podrażnieniem, zaczerwienieniem oczu i powiek.
Jest również niezbędna do syntezy rodopsyny - światłoczułego barwnika absorbującego fotony światła. Rola witaminy A jest dla oka tym, czym materiał światłoczuły dla fotografii. Rozpuszcza się w tłuszczach i występuje tylko występuje w produktach zwierzęcych.
Źródłami witaminy A w produktach pochodzenia zwierzęcego są m.in.: mleko pełne, masło, produkty mleczarskie, śmietana, wątroba, tran oraz żółtka jaj. Dbając o właściwy poziom witaminy A, nie wolno jej samowolnie zażywać bez ograniczeń, dzienną dawkę powinien ustalać lekarz! Natomiast prowitamina A, to cała grupa związków organicznych (około 600) - są to karotenoidy, występujące tylko w świecie roślinnym. Ich źródłem są: boćwina, dynia, jarmuż, fasolka szparagowa, koper, marchew, morele, pietruszka, pomarańcze, pomidory, sałata, szpinak, szczypior, śliwki, wiśnie, zielony groszek oraz orzechy. Za najważniejszyjest uważany beta - karoten. Z niego nasz organizm najłatwiej tworzy retinol, który bierze udział w procesie widzenia. Przygotowując warzywa do posiłku wystarczy dodać do nich: 3 - 5 g, tj. 1/2 - 1 łyżeczkę oleju, najlepszy jest olej lniany.
Pamiętajmy aby dieta była bogata w świeże warzywa i owoce (proporcje to 3:1), wszystkie zawierają przeciwutleniacze. Tę formę prekursora witaminy A zawierają produkty roślinne. Zdrowiu naszych oczu służą również: aktywność fizyczna, niepalenie papierosów, właściwy poziom dobrego cholesterolu (HDL), prawidłowe ciśnienie tętnicze. Wzrok doskonale chroni - DHA (kwas dokozaheksaenowy), zawiera go m.in. tłuszcz rybi. Jest on źródłem kwasów tłuszczowych typu omega - 3. Działają nie tylko profilaktycznie lecz leczą choroby oczu, wzmacniają układ nerwowy jak i układ krążenia. Niedobór witamin A i C prowadzi do „kurzej ślepoty” oraz groźnej choroby rogówki oka, „zespołu suchego oka” (ZSO). Wtedy odczuwamy ucisk i lekki ból w oku oraz przekrwione spojówki, można też tracić ostrość widzenia. Pamiętajmy, że dzienna dawka witaminy C nie może przekraczać 1000 mg! Spojówka, zewnętrzna warstwa gałki ocznej chroni przed zarazkami. Zdarza się jednak, że niestety i ona sama (spojówka) ulega zapaleniu albo zakażeniu o podłożu bakteryjnym czy wirusowym.
PAPIEROSY
Ten bardzo szkodliwy nałóg palenia papierosów, jest groźny zarówno dla zdrowia palacza jak i każdego z nas. Ponieważ dotyczy on zarówno palaczy czynnych jak i palaczy biernych!. Palacze są czterokrotnie bardziej narażeni na chorobę oka, zwyrodnienie plamki żółtej, związaną z wiekiem osoby (obszar siatkówki odpowiadający za widzenie centralne, precyzyjne dostrzeganie i rozróżnianie szczegółów). Ta groźna choroba oczu grozi również biernym palaczom, którzy przebywają w pomieszczeniach zadymionych. Dym papierosowy w wyniku niecałkowitego spalania tytoniu zawiera więcej niż 400 związków chemicznych, z czego ponad 70 z nich to organiczne związki rakotwórcze. Trzeba wiedzieć, że nikotyna działa szkodliwie na wszystkie narządy naszego ciała, np. na ośrodkowy układ nerwowy, tworzy głód nikotynowy palacza, po prostu - jego/jej nałóg. W połowie lat 50. było to jedynie 200 kobiet rocznie, dziś prawie 40 razy więcej. Od kilku lat w Polsce, rak płuc to najczęstsza przyczyna zgonów nowotworowych u kobiet, a nie rak piersi.
KSIĄŻKI
Sztuczne światło, kierujemy wyłącznie na stronice książki, prasy itp., a nie sobie w oczy. Czytanie tekstu w odległości przeciętnie około 35 cm, najmniej męczy wzrok. Odległość oczu jest dla każdego z nas inna i może wynosić od 25 do 45 cm. Zachowajmy jednak taką odległość, aby nie doprowadzić do sytuacji siedzenia „z nosem w czytanym tekście. Nie dopuszczajmy również do przesuszenia oczu - pomrugajmy nimi od czasu do czasu.
BASEN oraz NARTY
Na basenie, okularki nie muszą mieć żadnych filtrów. Jedyne kryterium ich przydatności to odpowiednia guma, szczelnie chroniąca nasze oczodoły. Wtedy gwarantują one zabezpieczenie oczu przed kontaktem z wodą chlorowaną, a jest ona dla nich silnie drażniąca. Gogle, to szczególne okulary dla narciarzy, które nie są żadną fanaberią.
Ich główną rolą jest nie tylko chronienie naszych oczy przed promieniami UV, odbitymi od śniegu. Stanowią one również zabezpieczenie naszych oczu przed mechanicznymi urazami. Ma to miejsce w przypadku, kiedy zmarznięta grudka śniegu pryśnie nie w nasze oko, tylko właśnie w gogle.
JAK PRAWIDŁOWO UŻYWAĆ KROPI DO OCZU?
* Umyć dokładnie ręce.
* Po zdjęciu osłonki zabezpieczającej, odkręcić/otworzyć buteleczkę.
* Odciągnąć dolną powiekę, odsłaniając worek spojówkowy.
* Wpuścić jedną kroplę do worka spojówkowego od strony zewnętrznej.
* Delikatnie ucisnąć wewnętrzny kącik oka i kilkakrotnie zamrugać.
Okuliści polecają krople do oczy - bez konserwantów!
Krople przeciwjaskrowe w przypadku leczenia farmakologicznego
Po odchyleniu dolnej powieki, wpuścić kroplę leku do worka spojówkowego od strony zewnętrznej kącika oka. Następnie łagodnie zamykamy powieki i utrzymujemy zamknięte przez 2 - 3 minuty. Zapewnia to pełne wchłonięcie leku do wnętrza oka przez rogówkę.
JASKRA, CZYLI GLAUKOMA
Ta choroba najczęściej długo rozwija się podstępnie. Istotą tej choroby jest postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego, które objawia się narastającymi ubytkami pola widzenia. Naturalny rozwój jaskry prowadzi do nieodwracalnej utraty wzroku. Uważa się, że w Polsce jaskrą dotkniętych jest od 700 - 900 tys. osób, ale tylko połowa z nich jest świadoma choroby i leczy się. Wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy, że na nią choruje. Zwykle idziemy do lekarza, gdy mamy już nieodwracalne zmiany w oku. Prawie 70% przypadków jaskry w Polsce jest wykrywanych zbyt późno. Dlatego jaskra stanowi poważny problem społeczny.
Zdrowe oczy to przede wszystkim dbanie o: regularną aktywność fizyczną, niepalenie papierosów, kontrola ciśnienia tętniczego krwi, dbanie o poziom dobrego cholesterolu - HDL oraz codzienne zdrowe odżywianie się. Warto codziennie jeść warzywa bogate w roślinnego prekursora witaminy A - beta-karoten (patrz źródła witaminy A - str. 4).
7 SPOSOBÓW DBANIA O SWOJE OCZY !!!
1. Praca przy komputerze – umiar i rozsądek
Zawsze pracujmy w oświetlonym pomieszczeniu, bez względu, czy korzystamy ze światła sztucznego czy naturalnego, to nie może ono padać na ekran monitora. Pamiętajmy także o odległości oczu od monitora, optymalna odległość wynosi od 40 do 75 cm i 100- 200 poniżej poziomu linii wzroku. Pracując przy komputerze, co pewien czas zamykamy oczy na 5 sekund, aby lepiej je nawilżyć. Co 10 - 15 minut warto na chwilę oderwać wzrok od monitora i przenieść go na odległe przedmioty, pozwoli to złagodzić napięcie akomodacyjne. Bardzo pomocne dla naszych oczu jest, gdy przeznaczymy 5 – 10 minut na spacer, raz na 2 godziny. Trudne do wykonania, ale możliwe.
2. Bez dymku z papierosa
Od dawna znana jest szkodliwość palenia papierosów, dotyczy ona głównie nałogowych palaczy. Są oni czterokrotnie bardziej narażeni na zwyrodnienie plamki żółtej oka niż osoby niepalące. Trzeba jednak pamiętać, że palenie bierne szkodzi również oczom osób niepalących, przebywającym w zadymionych pomieszczeniach. Dym tytoniowy to jeden z najbardziej rakotwórczych czynników. Inne zagrożenia to również: np. smog, pył w powietrzu, chlor (pływalnie), środki chemiczne w kosmetykach, szamponach oraz płynach do kąpieli.
3. Światło najlepiej naturalne
Pomieszczenia domowe czy biurowe powinny być dostatecznie oświetlone. Naturalne światło, w naszej strefie klimatycznej jest pod dostatkiem tylko latem. Gdy korzystamy ze światła sztucznego, jego natężeniepowinno wynosić 500 - 600 luksów.
4. Okulary nie od parady
Nie eksperymentuj ze swoim wzrokiem. Jeśli zauważysz, że Twoje oczy działają mniej sprawnie, źle widzisz z bliska lub nie sięgasz wzrokiem tak daleko jak dawniej, zgłoś się do okulisty. Nie pożyczajmy okularów od znajomych, nie kupujmy gotowych okularów dla daleko - czy krótkowidzów w aptekach lub na bazarach.
Lekarz okulista profesjonalnie zbada nasz wzrok i przepisze nam właściwą korekcję okularową. Optyk natomiast dobierze właściwą oprawę razem z pacjentem. Przypadkowe, pożyczone okulary, przez które niby to lepiej widzimy, mogą tylko zaszkodzić.
Kalendarium badań u okulisty jest zamieszczone na stronie 10.
5. Ostrożnie ze słońcem !
Słońce wysyłając promienie UV, przyśpiesza tworzenie wolnych, aktywnych chemicznie rodników, szkodliwych dla skóry i oczu. Rondel kapelusza, daszek czapki czy parasol nie wystarczą. Tylko okulary przeciwsłoneczne z dobrymi filtrami, potwierdzonymi atestem skutecznie ochronią nasze oczy przed promieniowaniem UV. Nigdy nie używajmy okularów kupionych okazyjnie!
6. Dieta dla zdrowych oczu
Witamina A jest najważniejszą dla organu wzroku, niezbędna do utrzymania w dobrym stanie rogówki oka, wszystkich błon śluzowych ustroju. Chroni również przed chorobą żółtej plamki, światłowstrętem, podrażnieniem i zaczerwienieniem oczu i powiek. Rozpuszcza się w tłuszczach a jej źródłem są tylko produkty zwierzęce. Natomiast prowitamina A, którą tworzy cała grupa związków (około 600) określanych, jako karotenoidy, występuje tylko w świecie roślinnym. Wśród nich za najważniejszy uważa się beta - karoten, jako przeciwutleniacz wychwytuje i neutralizuje wolne rodniki. Z niego nasz organizm najłatwiej tworzy retinol - organiczny związek chemiczny, biorący udział w procesie widzenia. Naturalnym filtrem ochronnym oka jest pigment siatkówki, a w jej skład wchodzą właśnie karotenoidy. Są to luteina roślinna i zeaksantyna. Te dwa związki organiczne wiążą wolne rodniki i absorbują promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie fal poniżej 400 nm (UV - 260 nm). Chronią one siatkówkę oka przed jej fotochemicznym uszkodzeniem.
7. Nie zaniedbuj regularnych badań kontrolnych, dotyczących Twojej osoby!
Kontroluj ciśnienie tętnicze, poziom cholesterolu oraz cukru (glukozy) we krwi. Oko to bardzo czuły narząd, który w swoim działaniu reaguje na różne nieprawidłowości w funkcjonowaniu naszego organizmu. Dlatego gdy dbamy o serce, układ krążenia, ciśnienie tętnicze, nerki, gospodarkę lipidową, poziom dobrego cholesterolu (HDL) - wtedy pośrednio dbamy o zdrowie swoich oczu.
B A D A N I A
Kiedy chodzimy do okulisty? Gdy trzeba dobrać lub zmienić okulary oraz gdy mamy jakieś dolegliwości oczu. Niestety, niewiele osób, zdaniem okulistów, przestrzega zalecenia wykonywania regularnych badań kontrolnych. Jak dbamy tak mamy!
Jak wygląda pełne badanie okulistyczne i jakie choroby jest w stanie wykryć?
Wizyta u okulisty kojarzy się nam z odczytywaniem, z tablicy na ścianie, rzędów coraz mniejszych literek - najpierw jednym a potem drugim okiem. Jednak postęp medycyny sprawił, że w lekarz okulista dysponuje zaawansowaną technicznie aparaturą. Pozwala na szybką, bezbolesną i dokładną ocenę stanu zdrowia oka, wykrycie wad wzroku oraz ułatwić diagnostykę chorób oczu.
Warto wiedzieć, co i jak bada lekarz zaglądając pacjentowi w oczy!
KROK 1 - WYWIAD LEKARSKI
Ten wstępny i konieczny etap przed rozpoczęciem badań umożliwi lekarzowi uzyskać jak najwięcej informacji o pacjencie. Zebrana wiedza pomoże dokonać oceny stanu wzroku pacjenta, ze szczególną uwagą na niektóre etapy badań jego wzroku.
LEKARZ OKULISTA PYTA O:
- wiek (na przykład tzw. starczowzroczność - jak sama nazwa wskazuje, ma ona ścisły związek z wiekiem),
- tryb życia (np. uprawianie sportów siłowych może spowodować odwarstwienie siatkówki oka, a codzienna wielogodzinna praca przy komputerze lub oglądanie telewizji również wpływają negatywnie na kondycję naszych oczu),
- wykonywany zawód i warunki pracy (powtarzające się obciążenie wzroku przyczynia się do wystąpienia niektórych chorób, np. praca fizyczna do odwarstwienia siatkówki, również kontakt z niektórymi chemikaliami, negatywnie oddziałuje na stan oczu),
- występujące choroby przewlekłe (np. cukrzyca, miażdżyca czy nadciśnienie tętnicze krwi w dłuższej perspektywie czasowej również przyczyniają się do szkodliwego oddziaływania na wzrok),
- przebyte choroby (np. choroby zakaźne przebiegające z bardzo wysoką temperaturą ciała mogą spowodować upośledzenie wzroku, a zatrucia chemiczne np. ołowiem czy rtęcią również mogą doprowadzić do uszkodzenia nerwu wzrokowego),
- przyjmowane leki (zwłaszcza leki stale przyjmowane przy chorobach przewlekłych, np. gruźlicy, mogą oddziaływać na oczy; również niektóre antybiotyki, np. streptomycyna mogą uszkodzić wzrok),
- sięganie po używki (np. palenie papierosów jest szczególnie szkodliwie dla naszego wzroku, przede wszystkim przyspiesza degenerację plamki żółtej i prowadzi do pogorszenia widzenia),
- sposób odżywiania - warto pamiętać o diecie zawierającej witaminę A (jej niedobór osłabia widzenie, zwłaszcza szczególnie w warunkach złego oświetlenia, tak jak niedobór witaminy C przyspiesza rozwój zaćmy, a nadmiar soli w diecie podwyższa ciśnienie w gałce ocznej, co jest groźne przy jaskrze).
Wywiad rodzinny - pytania lekarza okulisty o choroby oczu występujące u krewnych dają mu informacje o możliwości dziedziczenia skłonności do niektórych chorób oczu, np. jaskry.
KROK 2 - oglądanie oczu od przodu
Jest to badanie makroskopowe - okulista gołym okiem, bez użycia szkła powiększającego czy aparatury dokładnie przygląda się obu oczom. Dokonuje oceny wyglądu powiek (na ich brzegach może pojawić się np. stan zapalny, gradówka lub jęczmień).
Spojówka - jej zapalenie to częsta choroba o podłożu alergicznym lub spowodowana przeciążeniem narządu wzroku. Często, przyczyną może być również przebywanie w pomieszczeniach z suchym powietrzem, sztucznym oświetleniem lub w zanieczyszczonym środowisku. Lekarz okulista już na początku badania potrafi wychwycić nieprawidłowości w wyglądzie czy działaniu narządu wzroku.
KROK 3 - badanie w lampie szczelinowej
To kolejny, bardziej szczegółowy etap oględzin oczu. Urządzenie to lampa szczelinowa, używana w okulistyce, ciągle przydatna i udoskonalana. Składa się ze źródła światła dobrej jakości oraz obuocznego mikroskopu (powiększenie obrazu wynosi - 6, 10 i 25 razy). Pacjent po zajęciu miejsca na taborecie przed aparatem i oparciu czoła oraz brody na podpórkach jest gotowy do badania.
Lekarz patrząc przez mikroskop dokładniej ogląda oczy w cienkiej smudze światła o regulowanej wielkości i położeniu. Oświetla badane oko tak, by jak najlepiej widzieć ważne szczegóły. Dlatego, w czasie badania lekarz prosi pacjenta o spojrzenie w dół, w górę, w lewo i w prawo, by dokładnie obejrzeć dużą powierzchnię gałki ocznej. Przy zastosowaniu dodatkowych przystawek do aparatu lekarz może też obejrzeć dno oka, wnętrze gałki ocznej, ciała szklistego i siatkówkę.
KROK 4 - badanie ostrości wzroku
Jest to badanie o dużym znaczeniu, ponieważ przy wielu chorobach oczu, podstawowym objawem choroby jest pogorszenie ostrości widzenia. Jest ono wykonywane przez lekarza na początku wizyty, kiedy wzrok pacjenta nie jest zmęczony. Niezbędnym akcesorium do tej kontroli są tablice z rzędami znaków, tzw. optotypów o odpowiednio dobranej wielkości. Zwykle są to litery, ale są również stosowane tablice z obrazkami, przeznaczone do badania wzroku dzieci, nieznających jeszcze liter. Lekarz bada osobno każde oko, zakrywając drugie.
KROK 5 - badanie rodzaju wad wzroku
To badanie pozwala na dobranie właściwych szkieł okularów. Służy do tego kaseta szkieł próbnych, przez które pacjent w obecności lekarza czyta tekst. Pozwala to na dobranie szkieł, które umożliwiają na najwyraźniejsze widzenie. Lekarz posługuje się również lusterkiem z otworkiem i rzucając przezeń smugę światła może ocenić, czy oko jest krótkowzroczne, nadwzroczne, czy może występuje astygmatyzm. To badanie - skiaskopia, uzupełnia badania ostrości wzroku.
Kolejną, szybką i obiektywną oceną wad wzroku jest użycie refraktometrii komputerowej. To specjalny aparat oraz zestaw soczewek, które są tak dobierane, aby pacjent widział jak najlepiej. Wynik badania, lekarz otrzymuje w formie wydruku komputerowego. Badane jest każde oko oddzielnie. Refraktometr mierzy wielkość wady, ale nie dokonuje oceny narządu wzroku i nie jest w stanie wykryć ewentualnych chorób oczu - to musi zrobić lekarz.
KROK 6 - badanie dna oka
To kolejne ważne badanie, wykonywane przez lekarza okulistę. Pozwala ono rozpoznać większość chorób oka, a dokładniej, jego poszczególnych elementów składowych. Umożliwia diagnozę schorzeń siatkówki (odklejenie siatkówki, krwotoki w tej części oka), błony naczyniowej oka (stany zapalne oraz nowotwory), nerwu wzrokowego (zapalenie nerwu, jaskra) oraz ciała szklistego (zmętnienie, wylew krwi).
Badanie dna oka dotyczy nie tylko informacji o kondycji narządu wzroku. Pozwala ono również ocenić wpływ przewlekłych chorób (cukrzycy, nadciśnienia krwi czy miażdżycy) na wzrok oraz stan zaawansowania tych chorób w całym organizmie (na podstawie oględzin naczyń krwionośnych w dnie oka). Przyrząd umożliwiający wykonanie tego badania, to lampa szczelinowa przy użyciu soczewki Volka. Oświetla ona oko i tym samym pozwala oglądać je w powiększeniu w różnych kolorach światła. Ułatwia to lekarzowi dostrzeżenie niektórych zmian w dnie oka jak i postawienie właściwej diagnozy. Przed tym badaniem lekarz zakrapla do oczu pacjenta - krople tropicamidum, aby łatwiej zajrzeć do oka.
KROK 7 - mierzenie ciśnienia śródgałkowego
Badanie jest wykonywane, za pomocą tonometru bezkontaktowego. To urządzenie kilkakrotnie dmucha wąskim strumieniem powietrza w badane oko - w powierzchnię gałki ocznej, powodując jej chwilowe i miejscowe, lekkie odkształcenie. Stopień odkształcenia powierzchni gałki ocznej, zależy od wielkości jej wewnętrznego ciśnienia. Nasze oko reaguje odruchem obronnym na dmuchnięcie i pacjent czasem bezwiednie zamyka je podczas badania. Dlatego pomiary (a więc dmuchnięcia) są powtarzane kilkakrotnie dla każdego oka, aby uzyskać możliwie jak najdokładniejszy wynik pomiaru, który jest natychmiast drukowany za pomocą komputera. Wyniki badania ułatwiają m.in. diagnostykę jaskry.
KROK 8 - badanie pola widzenia
Jest ono niezbędne zwłaszcza przy wykrywaniu chorób siatkówki i nerwu wzrokowego, szczególnie w diagnostyce jaskry. Wykonywane jest za pomocą polomierza komputerowego. Pacjent patrzy w aparat i stara się jak najszybciej dać znać, gdy tylko zauważy w polu widzenia pojawiające się świetlne znaczki. Dzięki temu badaniu lekarz wykrywa ewentualne ubytki pola widzenia, które są wyrażone w sposób zobiektywizowany. Wynik badania jest określony liczbowo. Dzięki temu można porównywać wyniki kolejnych badań i śledzić postęp choroby u pacjenta.
JAK PRZYGOTOWAĆ SIĘ DO BADANIA U OKULISTY?
Wybierając się do okulisty, warto koniecznie pamiętać o kilku wymogach, które ułatwią lekarzowi wykonać badań:
- Zrezygnuj z makijażu - ułatwi to lekarzowi obejrzenie oczu, nie zakłóci też diagnostyki tzw. „zespołu suchego oka” (ZSO) oraz ewentualnego rozpoznania jaskry. Pomalowane rzęsy i powieki utrudniają nawet diagnostykę odklejenia siatkówki!
- Odstaw samochód - wracając z badania nie będziesz mógł/mogła prowadzić auta, gdyż po zakropleniu tropicamidum, utrzymuje się przez pewien czas nieostre widzenie jak również zwiększona wrażliwość na światło. Może to spowodować niebezpieczeństwo na drodze.
- Nie planuj pracy po badaniu - rozszerzenie źrenic po zakropleniu tropicamidum utrudnia pracę przy komputerze oraz wszelkie inne czynności wymagające dobrego widzenia z bliska (czytanie, pisanie, prace precyzyjne).
KALENDARIUM BADAŃ U OKULISTY
a. Dziecko 11 - 24 miesiąc życia - co 6 miesięcy do 3 roku życia
b. Przed rozpoczęciem nauki i w szkole 6 - 17 lat - co 2 lata lub wg zaleceń lekarza
c. Osoby 18 - 40 lat - co 2 - 3 lata lub wg zaleceń lekarza
d. Osoby 41 - 60 lat - co 1 - 2 lata lub wg zaleceń lekarza
e. Osoby powyżej 60 roku życia - raz w roku lub wg zaleceń lekarza
OSOBY Z GRUPY RYZYKA !!!
- Pacjenci z cukrzycą, chorzy na nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, jaskrę oraz inne poważne schorzenia okulistyczne powinni skrupulatnie przestrzegać terminów kontrolnych badań, zalecanych przez lekarza prowadzącego. Warto pamiętać, że tylko systematyczna kontrola u okulisty pozwala na śledzenie przebiegu choroby oczu oraz jej skuteczne leczenie.
- Pacjenci noszący soczewki kontaktowe powinni pamiętać o badaniach okulistycznych raz w roku, bez względu na wiek lub według zaleceń lekarza.
- Do okulisty trzeba zgłosić się zawsze wtedy, gdy wystąpi ból, pojawi się zaczerwienienie oka/oczu, pogorszenie widzenia lub uraz oka/oczu!
Przedstawione kalendarium badań profilaktycznych ma charakter ogólny. Lekarz okulista zawsze dostosowuje termin badań do: stanu twojego zdrowia, stylu życia oraz chorób, które pojawiły się w twojej rodzinie.
Opracowanie: dr inż. Jan Prusik
Olsztyn, 22 marca 2021 roku